Podstawa programowa 4. Być obywatelem. Uczeń: 1) wyjaśnia, jak człowiek staje się obywatelem w sensie formalnym (prawo ziemi, prawo krwi, nadanie obywatelstwa); 2) podaje przykłady uprawnień i obowiązków wynikających z posiadania polskiego obywatelstwa; 3) przedstawia cechy dobrego obywatela; odwołując się do historycznych i współczesnych postaci wykazuje znaczenie postaw i cnót obywatelskich. Ad 1. Obywatelstwo – więź prawna, która łączy jednostkę ( np. Ciebie lub mnie) z państwem. Obywatelstwo nabywa się m.in.: - w wyniku urodzenia się z rodziców będących obywatelami danego kraju – ZASADA PRAWA KRWI - w wyniku narodzin na terytorium państwa – ZASADA ZIEMI Obywatelem jakiegoś państwa można też zostać, gdy zawiera się małżeństwo z obywatelem danego kraju, np. Polakiem lub przez nadanie obywatelstwa na naszą prośbę ( np. w Polsce cudzoziemiec musi mieszkać tu co najmniej 5 lat, wystąpić o nadanie obywatelstwa, które nadaje prezydent). Ad 2. PRAWA i OBOWIĄZKI OBYWATELA POLSKI – KONSTYTUCJA – rozdział II Podstawa programowa 5. Udział obywateli w życiu publicznym. Uczeń: 1) przedstawia główne podmioty życia publicznego (obywatele, zrzeszenia obywatelskie, media, politycy i partie, władza, instytucje publiczne, biznes, itp.) i pokazuje, jak współdziałają i konkurują one ze sobą w życiu publicznym; 2) uzasadnia potrzebę przestrzegania zasad etycznych w życiu publicznym i podaje przykłady skutków ich łamania; 3) przedstawia przykłady działania organizacji pozarządowych i społecznych (od lokalnych stowarzyszeń do związków zawodowych i partii politycznych) i uzasadnia ich znaczenie dla obywateli; 4) wyjaśnia, podając przykłady, jak obywatele mogą wpływać na decyzje władz na poziomie lokalnym, krajowym, europejskim i światowym; 5) opracowuje - indywidualnie lub w zespole - projekt uczniowski dotyczący rozwiązania jednego z problemów społeczności szkolnej lub lokalnej i w miarę możliwości go realizuje (np. jako wolontariusz). Ad 1, 3. Główne podmioty życia publicznego: - obywatele, którzy mogą tworzyć dobro wspólne, np. organizacje, partie polityczne, związki zawodowe, - środki masowego przekazu ( media): radio, telewizja, Internet, prasa, - organy państwa, - biznes. WSZYSTKIE WSPÓŁDZIAŁAJĄ, np. akcje charytatywne nagłaśniają media, ale mogą też konkurować, np. partie polityczne. Formy życia publicznego: - organizacje pozarządowe: fundacje i stowarzyszenia. Fundacja – zakładana przez założycieli ( fundatorów) dla realizacji określonych celów, np. ochrona zdrowia. Stowarzyszenie – opiera swą działalność na pracy społecznej, niezarobkowej swych członków. Szczególną formą stowarzyszeń i fundacji są ORGANIZACJE POŻYTKU PUBLICZNEGO, które prowadzą działalność w jednym z obszarów pożytku publicznego określonego w ustawie, np. w zakresie pomocy społecznej, ochrony tradycji. Partia polityczna – dobrowolna organizacja, występująca pod wspólną nazwą, stawiająca sobie za cel zdobycie, sprawowanie i utrzymanie władzy oraz wpływ na politykę państwa. Związek zawodowy – dobrowolna i samorządna organizacja zrzeszająca pracownik…ów, powołana do reprezentowania i obrony ich praw. Podstawa programowa 6. Środki masowego przekazu. Uczeń: 1) omawia funkcje i wyjaśnia znaczenie środków masowego przekazu w życiu obywateli; 2) charakteryzuje prasę, telewizję, radio, Internet jako środki masowej komunikacji i omawia wybrany tytuł, stację czy portal ze względu na specyfikę przekazu i odbiorców; 3) wyszukuje w mediach wiadomości na wskazany temat; wskazuje różnice między przekazami i odróżnia informacje od komentarzy; krytycznie analizuje przekaz reklamowy; 4) uzasadnia, posługując się przykładami, znaczenie opinii publicznej we współczesnym świecie; odczytuje i interpretuje wyniki wybranego sondażu opinii publicznej. Ad 1. Środki masowego przekazu ( media): radio, telewizja, Internet, prasa. Funkcje: - informacyjna: zbiera i dostarcza informacje, - opiniotwórcza: kształtuje poglądy społeczeństwa, - kulturotwórcza: upowszechnia i tworzy kulturę, propaguje określonych styl życia, - kontrolna: przekazuje informacje nt. działalności władz/ ważnych osób i instytucji w państwie, a społeczeństwo może to ocenić i w ten sposób kontrolować, - rekreacyjno – edukacyjna: dostarcza rozrywki i edukuje ( naucza). Podstawa programowa 8. Naród i mniejszości narodowe. Uczeń: 1) wyjaśnia, co dla niego oznacza być Polakiem (lub członkiem innej wspólnoty narodowej) i czym obywatelstwo różni się od narodowości; 2) wyjaśnia, uwzględniając wielonarodowe tradycje Polski, jaki wpływ na kształtowanie narodu mają wspólne dzieje, kultura, język i tradycja; 3) wymienia mniejszości narodowe i etniczne oraz grupy migrantów (w tym uchodźców) żyjące obecnie w Polsce i przedstawia przysługujące im prawa; na podstawie samodzielnie zebranych materiałów charakteryzuje jedną z tych grup (jej historię, kulturę, obecną sytuację); 4) wyjaśnia, co to jest Polonia i w jaki sposób Polacy żyjący za granicą podtrzymują swoją więź z ojczyzną. Ad 1. Naród – grupa ludzi, których łączy kultura, tradycje, historia, terytorium, pochodzenie, poczucie wspólnoty i odrębności od innych narodów. Czynniki narodotwórcze: - wspólne pochodzenie, - wspólna organizacja polityczna ( państwo), - wspólna kultura, - wspólne terytorium, - wspólny język, - wspólne więzi gospodarcze. Członkiem narodu staje się w sposób naturalny, np. przez pochodzenie rodzinne. Nasza narodowość się nie zmienia ( ZAWSZE BĘDZIESZ POLAKIEM ), ALE OBYWATELEM JAKIEGOŚ KRAJU MOŻESZ SIĘ STAĆ ( możesz się zrzec obywatelstwa polskiego i prosić np. we Francji o obywatelstwo francuskie). Ad 3. Mniejszość narodowa – grupa obywateli danego państwa, zamieszkująca na jego terytorium od dłuższego czasu i odróżniająca się od większości społeczeństwa kulturą, językiem, pochodzeniem. Najliczniejsze mniejszości narodowe w Polsce: Białorusini, Ukraińcy, Niemcy, Litwini. Mniejszość etniczna – grupa obywateli, która jest osiedlona na terytorium jakiegoś państwa i wyróżnia się od innych odrębnym pochodzeniem i kulturą, a często także językiem i religią. RÓŻNICA MIĘDZY POJĘCIAMI Mniejszość etniczna w odróżnieniu od mniejszości narodowej nie posiada i nigdy nie posiadała własnego państwa. Mniejszości etniczne w Polsce: Łemkowie, Romowie, Karaimi, Tatarzy. PRAWA MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH W POLSCE – KONSTYTUCJA oraz Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym Ad 4. Polonia – osoby polskiego pochodzenia, zamieszkujące poza granicami naszego kraju. Podstawa programowa 9. Patriotyzm dzisiaj. Uczeń: 1) wyjaśnia, co łączy człowieka z wielką i małą ojczyzną i omawia te więzi na własnym przykładzie; 2) uzasadnia, że można równocześnie być Polakiem, Europejczykiem i członkiem społeczności światowej; 3) wyjaśnia, odwołując się do wybranych przykładów, czym według niego jest patriotyzm; porównuje tę postawę z nacjonalizmem, szowinizmem i kosmopolityzmem; 4) wykazuje, odwołując się do Holokaustu oraz innych zbrodni przeciw ludzkości, do jakich konsekwencji prowadzić może skrajny nacjonalizm; 5) rozważa, odwołując się do historycznych i współczesnych przykładów, w jaki sposób stereotyp i uprzedzenia utrudniają dziś relacje między narodami. Ad 3. Patriotyzm – miłość do własnej ojczyzny. Odpowiedzialność za ojczyznę, gotowość do poświęceń, poczucie silnej więzi własnym krajem. Nacjonalizm – postawa, która stawia interesy własnego narodu ponad inne. Dobro narodu najwyższą wartością. Szowinizm – idealizacja ( uważanie za najlepszy i wyjątkowy) i uwielbienie własnego narodu, w połączeniu z wrogością wobec innych narodów. Kosmopolityzm – postawa, która opiera się na twierdzeniu, że ojczyzną człowieka jest cały świat. Ad 4. Holokaust oraz inne zbrodnie przeciw ludzkości mogą być wynikiem: - szowinizmu – patrz wyżej, - ksenofobii – postawa wrogości i niechęci wobec innych narodów, religii, kultury. Najczęściej wynika z poczucia wyższości własnego narodu ( np. Niemcy/ hitlerowcy podczas II wojny światowej uważali się za „naród panów”), - rasizmu - przekonanie o wyższości swojej rasy i o jej prawie do panowania nad innymi. Wymienione postawy w przeszłości prowadziły do holokaustu, nazizmu, masowych zbrodni ( np. podczas II wojny eksterminacja Żydów, Cyganów, Słowian), kolonializmu, niewolnictwa. Ad 5. Stereotyp – utrwalony przez tradycję, uproszczony i często niesprawiedliwy obraz jakiejś zbiorowości ( np. Cygan – złodziej, Polak – alkoholik). Podstawa programowa 10. Państwo i władza demokratyczna. Uczeń: 1) wymienia podstawowe cechy i funkcje państwa; wyjaśnia, czym jest władza państwowa; 2) wskazuje różnice w sytuacji obywatela w ustroju demokratycznym, autorytarnym i totalitarnym; 3) wyjaśnia zasady: większości, pluralizmu i poszanowania praw mniejszości w państwie demokratycznym; 4) wskazuje najważniejsze tradycje demokracji (antyczna, europejska, amerykańska, polska); 5) porównuje demokrację bezpośrednią z przedstawicielską oraz większościową z konstytucyjną (liberalną); 6) wyjaśnia, czym są prawa człowieka i uzasadnia ich znaczenie we współczesnej demokracji; 7) rozważa i ilustruje przykładami zalety i słabości demokracji. Ad 1. Państwo – suwerenna organizacja polityczna, obejmująca swym zasięgiem ogół mieszkańców jakiegoś terytorium i wyposażona w system organów władzy. Cechy państwa: - terytorialność – obejmuje obszar zakreślony granicami ( inne państwo nie może tu działać); - przymusowość – państwo może stosować wobec swojego obywatela przymus za pośrednictwem powołanych do tego organów – policji, wojska, sądów; - suwerenność – państwo ma prawo do samodzielnych, niezależnych, swobodnych decyzji ( wyróżnia się suwerenność wewnętrzną – instytucje państwa są niezależne w podejmowaniu decyzji od innych instytucji działających na jego terenie oraz suwerenność zewnętrzną – niezależność od innych państw i organizacji międzynarodowych); - powszechność – obejmuje swym zasięgiem wszystkich ludzi przebywających na jego terytorium). By państwo funkcjonowała potrzebna jest WŁADZA. Wykonywanie władzy zapewnia aparat państwowy, czyli powiązane ze sobą organy państwowe ( osoby, które działają w imieniu państwa). Organy państwowe to: - organy władzy ustawodawczej ( sejm i senat), - organy władzy wykonawczej ( prezydent i rząd), - organy władzy sądowniczej ( sądy i trybunały) O TYM WSZYSTKIM BĘDZIE PÓŹNIEJ. Funkcje państwa: - wewnętrzna – polega na podejmowaniu działań wewnątrz państwa, zapewnieniu ładu, porządku i bezpieczeństwa, organizowaniu całego życia w państwie, - zewnętrzna – polega na zapewnieniu bezpieczeństwa zewnętrznego dla kraju, ochronie interesów obywateli poza granicami kraju, utrzymywaniu poprawnych stosunków z innymi krajami czy organizacjami międzynarodowymi. Ad 2. Cechy państwa demokratycznego: - trójpodział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą ( wzajemnie się kontrolują i są od siebie niezależne), - obywatele mają duży wpływ na funkcjonowanie państwa, kontrolują władze, wybierają władze, - obywatele mają dużo zagwarantowanych w KONSTYTUCJI praw i wolności, - może działać opozycja, czyli ugrupowania polityczne o odmiennych poglądach i może śmiało te poglądy głosić gdzie chce, - pluralizm polityczny – możliwość istnienia wielu partii, organizacji, - zasada państwa prawnego oznacza, że organy państwa mogą podejmować tylko takie działania, które są zgodne z prawem, a obywatele te, których prawo nie zabrania. Każdy też jest RÓWNY WOBEC PRAWA. Cechy państwa totalitarnego: - nie istnieje podział władzy; cała władza skupiona jest w rękach jednej partii rządzącej i jej przywódcy ( zazwyczaj dyktatora), - obywatel ma być posłuszny i wyznawać określoną przez państwo Ideologię ( system poglądów), - terror wobec nieposłusznych obywateli, ale nie tylko, - brak pluralizmu, - nie może działać opozycja, - rozbudowany aparat represji i przymusu kontroluje wszystkie aspekty życia obywateli, - propaganda. Przykłady: hitlerowskie Niemcy, Związek Radziecki, Korea Północna, Chiny, Kuba. Cechy państwa autorytarnego: - władza w rękach przywódcy i jego najbliższego otoczenia, - istnieje parlament, najczęściej wyłoniony w sposób niedemokratyczny, który podporządkowany jest przywódcy, - władza ogranicza prawa obywateli, ściśle ich kontroluje, - istnieje cenzura ( kontrola przez państwo treści w prasie, telewizji, radiu), - może istnieć opozycja, ale jej działanie jest kontrolowane przez państwo, - istnieje terror, przymus i represje, ale w znacznie mniejszym zakresie niż w państwie totalitarnym. Ad 3. Zasady: większości, pluralizmu i poszanowania praw mniejszości w państwie demokratycznym - większości: decyzje podejmuje większość obywateli, np. w głosowaniu, - poszanowania praw mniejszości: mniejszość ma zagwarantowane w konstytucji poszanowane swoich praw, - pluralizm: było wyżej. Ad 5. DEMOKRACJA – ustrój, w którym władza zwierzchnia należy do obywateli, a sprawują ją oni za pośrednictwem swoich przedstawicieli ( np. posłów). Demokracja bezpośrednia – decyzje podejmują wszyscy obywatele ( gdy było ich niewielu, np. w starożytnych Atenach). Demokracja przedstawicielska ( pośrednia) – decyzje podejmują obywatele, jednak rządy sprawują w ich imieniu przedstawiciele wybrani w wyborach. TAKI CHARAKTER MA WSPÓŁCZESNA DEMOKRACJA, ale funkcjonują w niej także formy demokracji bezpośredniej, np. referendum – powszechne głosowanie obywateli w jakiejś sprawie. Demokracja większościowa – główną rolę odgrywa wola większości obywateli, a nie prawo; większość ma zawsze rację, a jeżeli prawo uniemożliwia spełnienie woli obywateli, powinno być zmienione. Demokracja konstytucyjna ( liberalna) – działa w oparciu o zapisy konstytucji. Ad 6. Prawa człowieka – prawa i wolności przysługujące człowiekowi niezależnie od rasy, wyznania, narodowości, pochodzenia. Są naturalne, niezbywalne i nienaruszalne. GWARANTOWANE PRZEZ KONSTYTUCJĘ, POWSZECHNĄ DEKLARACJĘ PRAW CZŁOWIEKA, PAKTY PRAW CZŁOWIEKA Podstawa programowa 11. Rzeczpospolita Polska jako demokracja konstytucyjna. Uczeń: 1) wyjaśnia, co to znaczy, że konstytucja jest najwyższym aktem prawnym w Rzeczypospolitej Polskiej; 2) omawia najważniejsze zasady ustroju Polski (suwerenność narodu, podział władzy, rządy prawa, pluralizm); 3) korzystając z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej omawia podstawowe prawa i wolności w niej zawarte; 4) wyszukuje w środkach masowego przekazu i analizuje przykład patologii życia publicznego w Polsce. Ad 1. Konstytucja jest najwyższym aktem prawnym w Rzeczypospolitej Polskiej, gdyż stanowi zbiór podstawowych zasad funkcjonowania państwa, określa zakres funkcjonowania władz, wskazuje podstawowe prawa i obowiązki obywateli. WSZYSTKO, CO SIĘ W POLSCE USTANAWIA MUSI BYĆ ZGODNE Z ZAPISAMI KONSTYTUCJI. Ad 2. Zasady ustroju Polski: - suwerenność narodu – najwyższa władza w państwie należy do narodu – art. 4 konstytucji, - podział władzy na: ustawodawczą ( sejm i senat), wykonawczą ( prezydent i rząd), sądowniczą ( sądy i trybunały) – art. 10 konstytucji, - rządy prawa – organy państwa mogą podejmować tylko takie działania, które są zgodne z prawem – art.2 konstytucji, - pluralizm – istnienie wielu partii politycznych, organizacji społecznych; poszanowanie i swoboda wyrażania różnych poglądów, np. politycznych, społecznych, gospodarczych – art. 11 konstytucji. Podstawa programowa 12. System wyborczy i partyjny. Uczeń: 1) wyjaśnia, jak przeprowadzane są w Polsce wybory prezydenckie i parlamentarne; 2) wskazuje, odwołując się do wybranych przykładów, różnice między systemem dwupartyjnym a systemem wielopartyjnym; 3) wymienia partie polityczne obecne w Sejmie; wskazuje te, które należą do koalicji rządzącej, i te, które pozostają w opozycji. Ad 1. Zasady prawa wyborczego: powszechności, równości, bezpośredniości, tajności, proporcjonalności i większości. Ad 2. System partyjny – układ wszystkich legalnie działających partii politycznych. System partyjny może być: jednopartyjny ( legalnie działa jedna partia, np. w Chinach), dwupartyjny ( w rozgrywkach o władzę liczą się dwie partie, ale mogą działać też inne, np. w USA), wielopartyjny ( istnieje w państwie wiele partii, które rywalizują o władzę, np. w Polsce) Podstawa programowa 13. Władza ustawodawcza w Polsce. Uczeń: 1) przedstawia zadania i zasady funkcjonowania polskiego parlamentu, w tym sposób tworzenia ustaw; 2) sporządza, na podstawie obserwacji wybranych obrad parlamentu, notatkę prasową o przebiegu tych obrad i przygotowuje krótkie wystąpienie sejmowe w wybranej sprawie. Władza ustawodawcza w Polsce to SEJM I SENAT. Razem tworzą PARLAMENT. W Sejmie zasiada 460 posłów, w Senacie 100 senatorów. KADENCJA, czyli czas sprawowania urzędu, Sejmu i Senatu w Polsce to 4 lata. Sejm i Senat prowadzi obrady oddzielnie, ale w szczególnych przypadkach ( przyjęcie przysięgi nowo wybranego prezydenta, uznania jego niezdolności do sprawowania urzędu z powodu np. choroby, podjęcia uchwały o postawieniu Prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu) tworzy ZGROMADZENIE NARODOWE. Ad 1. Zadania/ funkcje sejmu: - ustrojodawcza: reguluje ustrój państwa poprzez możliwość dokonywania zmian w konstytucji, - ustawodawcza: stanowi prawo w formie ustaw, - kreacyjna: może powoływać różne organy państwowe, np. rządu, Rzecznika Praw Obywatelskich, - kontrolna ( przysługuje tylko Sejmowi): kontroluje rząd i inne organy państwowe poprzez: * wotum nieufności * wotum zaufania * zapytania i interpelacje poselskie * udzielenie absolutorium * pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej * komisje śledcze. Jak powstaje ustawa? KONSTYTUCJA art. 118 – 122. Podstawa programowa 14. Władza wykonawcza. Uczeń: 1) wskazuje najważniejsze zadania prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i wyszukuje w środkach masowego przekazu informacje o działaniach urzędującego prezydenta; 2) wyjaśnia, jak powoływany jest i czym zajmuje się rząd polski; podaje nazwisko premiera wyszukuje nazwiska ministrów i zadania wybranych ministerstw; 3) wymienia zadania administracji rządowej i podaje przykłady jej działań; 4) wyjaśnia, co to jest służba cywilna i jakimi zasadami powinien się kierować urzędnik państwowy. Władzę wykonawczą w Polsce sprawuje PREZYDENT i RADA MINISTRÓW ( inaczej rząd) z PREMIEREM ( inaczej Prezesem Rady Ministrów) na czele. Ad 1. Zadania/ uprawnienia/ kompetencje Prezydenta – KONSTYTUCJA – rozdz. V Prezydenta wybiera się w wyborach powszechnych, bezpośrednich, tajnych, powszechnych i większościowych na 5 – letnią kadencję. Może być wybrany ponownie tylko raz ( czyli w sumie Prezydentem można być 10 lat). By zostać kandydatem na Prezydenta trzeba mieć co najmniej ukończone 35 lat i zebrać 100 000 podpisów poparcia. Ad 2. Rząd tworzy partia, która zwyciężyła w wyborach. Jeśli nie ma większości w Sejmie i Senacie, musi zawiązać KOALICJĘ z jakimś innym ugrupowaniem ( obecnie w nas rządzi PO w koalicji z PSL). Lidera zwycięskiej partii Prezydent RP desygnuje na PREMIERA, a ten kompletuje rząd. Skład rządu musi być zaakceptowany w ciągu 14 dni przez Sejm – udzielenie wotum zaufania, ( ale jak się ma większość w Sejmie to problemu nie ma). Ad 3. Zadania rządu/ Rady Ministrów: - wykonywanie ustaw - kierowanie i kontrolowanie działalności administracji państwowej, czyli urzędników - uchwalanie projektu budżetu państwa - straż na bezpieczeństwem wewnętrznym i zewnętrznym. INNE – konstytucja rozdz. VI Ad 4. Służba cywilna to osoby/ urzędnicy zatrudnieni w administracji rządowej, np. w kancelarii premiera, urzędach wojewódzkich, kuratoriach oświaty. Podstawa programowa 15. Władza sądownicza. Uczeń: 1) przedstawia organy władzy sądowniczej, zasady, wedle których działają (niezawisłość, dwuinstancyjność) i przykłady spraw, którymi się zajmują; 2) wyjaśnia, czym zajmuje się Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu. Ad 1. Organami władzy sądowniczej w Polsce są SĄDY I TRYBUNAŁY ( czyli sądy o specjalnych uprawnieniach). Zasady wymiaru sprawiedliwości w Polsce: - niezawisłości: wydając wyroki, sędziowie kierują się tylko przepisami prawa i swoim sumieniem. Nie mogą podlegać żadnym naciskom administracyjnym (np. urzędników), - jawności: każdy ( jak masz 18 lat) może być obserwatorem rozprawy ( chyba, że sąd wyłączy jawność rozprawy), - jednolitości: każdy sąd w Polsce orzeka wg takiego samego prawa w imieniu państwa, - instancyjności ( dwuinstancyjności): istnieje możliwość odwołania się od wyroku (APELACJI) od wyroku sądu pierwszej instancji ( są, który wydaje wyrok jako pierwszy) do sądu drugiej instancji, - prawo oskarżonego do obrony, - zasada domniemania niewinności: wina musi być bezwzględnie udowodniona. Pamiętaj! SĘDZIA – sądzi PROKURATOR – oskarża ADWOKAT – broni Ad 2. TRYBUNAŁ STANU sądzi najwyższych urzędników państwowych ( prezydenta, ministrów, premiera, prezesa NBP). TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY bada zgodność aktów prawnych, czyli ustaw, umów międzynarodowych z konstytucją, rozpatruje skargi konstytucyjne obywateli. Inne organy kontroli i ochrony prawa: · Najwyższa Izba Kontroli (NIK) – kontroluje działalność organów administracji rządowej. · Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji – stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji, rozdziela środki pochodzące z abonamentu. · Rzecznik Praw Obywatelskich – dba o przestrzeganie praw obywateli. POJĘCIE: IMMUNITET – przywilej, który chroni posłów, senatorów, sędziów, prokuratorów, Rzecznika Praw Obywatelskich przed pociągnięciem do odpowiedzialności karnej bez zgody określonych instytucji. Podstawa programowa 16. Samorządy i ich znaczenie. Uczeń: 1) uzasadnia potrzebę samorządności w państwie demokratycznym i podaje przykłady działania samorządów zawodowych i samorządów mieszkańców; 2) wyjaśnia, na czym polegają zasady decentralizacji i pomocniczości; odnosi je do przykładów z życia własnego regionu i miejscowości. Ad 1. Samorząd to instytucja, w ramach której grupa obywateli może w sposób samodzielny i niezależny od państwa zarządzać swoimi sprawami. Może być: a) terytorialny: obejmuje wszystkie osoby zamieszkujące określony obszar; b) zawodowy. Struktura samorządu terytorialnego w Polsce: - gmina – najmniejsza jednostka samorządu. - powiat – obejmuje kilka lub kilkanaście gmin. - województwo – największa jednostka samorządu. Władze samorządów są niezależne – gmina nie podlega powiatowi i tak dalej. Ad 2. Zasada decentralizacji zakłada, że administracja centralna przekazuje część swoich uprawnień niższym instytucjom, np. samorządom. Zasada pomocniczości zakłada, że wszystkie instytucje powinny mieć charakter pomocniczy w stosunku do obywatela. Zadania, które może wykonać obywatel, nie powinny być realizowane przez instytucje. Podstawa programowa 17. Gmina jako wspólnota mieszkańców. Uczeń: 1) przedstawia podstawowe informacje o swojej gminie, wydarzenia i postaci z jej dziejów; 2) wymienia najważniejsze zadania samorządu gminnego i wykazuje, jak odnosi się to do jego codziennego życia; 3) przedstawia sposób wybierania i działania władz gminy, w tym podejmowania decyzji w sprawie budżetu; 4) nawiązuje kontakt z lokalnymi instytucjami publicznymi i organizacjami pozarządowymi oraz podejmuje współpracę z jedną z nich (na miarę swoich możliwości); 5) pisze podanie, krótki list w sprawie publicznej i wypełnia prosty druk urzędowy; 6) odwiedza urząd gminy i dowiaduje się, w jakim wydziale można załatwić wybrane sprawy. Ad 2. Zadania samorządu gminnego: - utrzymanie gminnych dróg, mostów, placów, - zapewnienie bezpieczeństwa w gminie ( Straż Miejska) - utrzymanie przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów, bibliotek, domów kultury, ochrona zabytków - zaopatrywanie mieszkańców w wodę, gaz, prąd i utrzymanie wodociągów, kanalizacji - pomoc społeczna Ad 3. Organem uchwałodawczym jest RADA GMINY ( wybierana przez mieszkańców w głosowaniu co 4 lata). Na czele gminy stoi ( jest organem wykonawczym): - wiejskiej: WÓJT - miejskiej: BURMISTRZ - w miastach powyżej 100 tysięcy mieszkańców: PREZYDENT MIASTA Wszyscy wybierani na 4 – letnią kadencję, bo wybory samorządowe w Polsce są co 4 lata. Są to wybory: powszechne, równe, bezpośrednie i tajne. Podstawa programowa 18. Samorząd powiatowy i wojewódzki. Uczeń: 1) przedstawia sposób wybierania samorządu powiatowego i wojewódzkiego oraz ich przykładowe zadania; 2) porównuje - na wybranych przykładach - zakres działania samorządu wojewódzkiego z zakresem działania wojewody; 3) przygotowuje plakat, folder, stronę internetową lub inny materiał promujący gminę, okolicę lub region. Ad 1. Samorząd powiatowy i wojewódzki wybierany jest przez dorosłych mieszkańców powiatu/ województwa na 4 – letnią kadencję. Organem uchwałodawczym w powiecie jest RADA POWIATU, w województwie SEJMIK WOJEWÓDZTWA. Organem wykonawczym w powiecie jest ZARZĄD POWIATU na czele ze STAROSTĄ, w województwie ZARZĄD WOJEWÓDZKI z MARSZAŁKIEM na czele. Zarządy powoływane są przez odpowiednio: Radę Powiatu i Sejmik Województwa. Zadania samorządu powiatowego: - budowa i utrzymanie dróg powiatowych - budowa i utrzymanie bibliotek powiatowych, ośrodków kultury, muzeów - utrzymywanie szkół ponadgimnazjalnych, specjalnych - prowadzenie szpitali rejonowych, powiatowych urzędów pracy, - utrzymywanie wysypisk śmieci - wydawanie praw jazdy, rejestracja pojazdów. Zadania samorządu województwa: - budowa i utrzymanie dróg wojewódzkich - prowadzenie wyższych szkół zawodowych, szpitali specjalistycznych, wojewódzkich urzędów pracy - utrzymywanie bibliotek wojewódzkich - ochrona środowiska - wydawanie paszportów, nadawanie obywatelstwa i inne. Ad 2. Wojewoda to przedstawiciel Rady Ministrów w województwie. Pilnuje, by władze samorządowe nie naruszały w swych działaniach prawa.
|